Gateshead (10 september)

Verdomde mist! Al die jaren aan het front en nóg is hij er niet aan gewend. Vindolanda. Edge of Empire. Vlakbij de muur tussen de beschaving en de barbaren aan het eind van de wereld.

Het gebeurt niet vaak meer maar nu, tijdens het wachtlopen in een nacht waaraan maar geen einde lijkt te komen, denkt hij aan zijn vroege kindertijd. De eerste jaren van zijn leven bracht hij door in Pompei, als telg van een rijk, oeroud patriciërsgeslacht. Als langverwachte en enige zoon ontbrak het hem aan niets. De herinnering is inmiddels net zo wazig als het landschap voor hem. Dertig jaar geleden is het dat aan dat luxe leventje een einde kwam omdat de goden hun ongenoegen over de stad uitstortten en zijn familie alles ontnamen dat zij eeuwenlang als volkomen vanzelfsprekend hadden beschouwd. Ja, ze hadden de ramp overleefd maar bezaten niets meer dan hun adelijke naam en de kleren die ze aanhadden. Verder geen nagel om hun kont mee te krabben. Terend op de zakken van verre familieleden. Hun stiekeme leedvermaak negerend. Hoe diep kun je vallen?

Nog dieper dus, althans volgens zijn vader. Die had had voor hem een rijke erfgename op het oog. Aardig om te zien was ze heus wel, maar zó dom! Na een uur naar haar gekwetter geluisterd te hebben, was hij de dichtstbijzijnde kroeg ingevlucht. Om er een paar uur later ladderzat weer uit te rollen. Het duurde nog tot de volgende ochtend voordat hij zich realiseerde dat hij de nieuwste rekruut was in het alsmaar uitdijende Romeinse leger. Niet als officier (wat nog enigszins acceptabel was geweest) maar als voetsoldaat. Zijn vader onterfde hem dezelfde dag nog. Niet dat dat enig verschil maakte…..

Een avontuurlijk leven, dat was hem beloofd. Reizen, verre landen zien, een vast salaris en een net pensioen na 25 jaar dienst. Als je dat tenminste haalde. De officier in de kroeg wist het mooi te vertellen en “anywhere but here” leek op dat moment een prima bestemming. Over de zware trainingen, het wekenlang marcheren, het slechte eten en andere ontberingen was (toevallig!) met geen woord gerept. Dat anywhere, dat werd Gallië. Het legioen van de adelaar. En aan het soldatenbestaan en wisselvallige klimaat raakte hij uiteindelijk gewend. Tot hij niet beter meer wist.

En toen werd zijn legioen overgeplaatst. Niet naar Egypte of een ander exotisch oord, maar naar Brittannia. Een oord zó barbaars en koud dat je er (hoe vernederend!) ondergoed en sokken moet dragen. Grinnikend denkt hij terug aan aan het moment dat de eerste soldaten de muur in het zicht krijgen en, zich vergapend aan het drie man hoge gevaarte, vergeten verder te marcheren met volkomen chaos als gevolg. Hoe lang is dat inmiddels geleden? Is het echt al bijna tien jaar?

Ongemerkt worden die tien jaar er vijftien en uiteindelijk achttien. Tegen de tijd dat het Gallisch legioen wederom wordt overgeplaatst (naar Egypte ditmaal), heeft hij er inmiddels 25 jaar opzitten en mag dus met pensioen. Carrière heeft hij nooit gemaakt, niet door gebrek aan talent maar door gebrek aan ambitie. Dat hij het toch nog tot centurion heeft geschopt heeft hij te danken aan zijn kwaliteiten tijdens de jacht waardoor hij altijd in de gratie bij de hogergeplaatsten is gebleven. Daarom kiest hij ervoor om in Brittannia te blijven, bij het gezin dat hij stichtte met een lokale dame van weinig woorden en genoeg gezond verstand om hem uit de kroeg te slepen vóór er ongelukken gebeuren.

Gaius Flavius Claudius is één van de eersten die dit doet, maar velen zullen zijn voorbeeld volgen. Terwijl in de volgende eeuwen het Romeinse rijk uit elkaar valt, vervagen hier de grenzen tussen beschaafd en barbaars. Maar al die tijd blijft de muur fier overeind staan, zo’n vierhonderd jaar lang. Pas als de Romeinse legioenen voorgoed vertrekken, valt ook de muur. Stukje bij beetje wordt hij verwerkt tot kerken, kloosters, huizen en stapelmuurtjes. Maar nog altijd is hij er, zij het kniehoog.

Vandaag, precies een jaar na ons bezoek aan Pompei, leren wij over weer een ander hoofdstuk in de complexe geschiedenis van het grootste rijk dat Europa ooit kende. In musea en in het veld. Is het écht al tweeduizend jaar geleden?

Als je een adelaar zou zijn, zou je kunnen zien hoe de muur nog steeds van oost naar west door het ruige landschap snijdt. Over bergen, door dalen en lang kliffen. En, dankzij Unesco en Gamma, zal dat voorlopig ook zo blijven……